xã Kỳ Sơn, huyện Tân Kỳ, tỉnh Nghệ an, quá trình hình thành xây dựng và phát triển đã trải qua từng giai đoạn lịch sử đã cho thấy là vùng đất giàu truyền thống cách mạng là niềm tự hào của nhân dân xã nhà trong suốt chặng đường đã qua…. Với địa hình bán sơn địa , phía nam là dãy núi giáp ranh với huyện Đô Lương, Phía bắc là dãy Lèn rỏi với sự tích các ngọn núi phượng hoàng, lèn hai vai, Giếng tiên, hang Chùa đã đi vào truyền thuyết, chạy song song với lèn rỏi là dòng sông con theo hướng từ Đông sang tây tạo nên một thế núi dáng sông hài hòa, thơ mộng, vùng đất này trước là nơi sinh sống của người tộc Thổ, thái, và nay là người kinh chủ yếu sinh sống từ các huyện Đô Lương, Thanh chương, Nam Đàn, Yên Thành và Hưng Nguyên
Vào cuối năm 1424 dưới sự chỉ huy của chủ soái Lê Lợi nghĩa quân Lam Sơn tiến vào Nghệ An đã chọn vùng đất Lèn Rỏi thuộc xã Kỳ Sơn ngày nay để đóng quân, củng cố lực lượng tiếp tục kháng chiến chống Quân Minh xâm lược
Mùa xuân năm Minh Mệnh thứ 18 ( 1837) Huyện Yên Thành được thành lập, vùng đất xã Kỳ Sơn lúc bấy giờ thuộc huyện Yên Thành, Tổng Văn Hội
Vào năm 1947 thực hiện sắc lệnh của Chính phủ vùng đất Kỳ Sơn sát nhập vào xã Thanh Sơn, huyện Anh Sơn
Ngày 26/02/ 1953, Hội đồng Chính phủ và Liên khu IV quyết định tách xã Thanh Sơn thành 3 đơn vị hành chính mới đó là: xã Kỳ Sơn, Giang Sơn và Hồng Sơn. Lúc này xã Kỳ Sơn gồm 7 xóm : Quy Hậu ( Làng Mưng), Kỳ Lân ( Phượng Kỳ), Phượng Minh, Đông Sơn, Bắc sơn, Tây Sơn, Nam Sơn ( Làng Rào) với tổng diện tích tự nhiên là 8.588,44 ha, dân số khoảng 700 hộ gia đình, có Đình , Đền, Miếu, có nhà thờ các dòng họ Lê Văn, Nguyễn Khắc (Phượng Kỳ) và nhà thờ của đồng bào công giáo là Quy Hậu, Làng Rào, đến năm 1959 tổ chức xây dựng HTX gồm Quy Hậu, Kỳ Lân,Kỳ Minh.
Ngày 19 tháng 4 năm 1963, Hội đồng chính phủ ra Quyết định số 52/CP thành lập huyện Tân Kỳ, xã Kỳ Sơn thuộc huyện Tân Kỳ ,bao gồm xã Kỳ Sơn, Thị trấn Tân kỳ, xã Kỳ Tân và một phần của xã Tân Hương ngày nay, có địa giới hành chính: Phía Đông và phía Bắc giáp xã Nghĩa Dũng, Tân Long, Nghĩa Hoàn phía Tây và phía Nam giáp Nông Trường An Ngãi, xã Nghĩa Phúc, Hương Sơn, Nghĩa Hành huyện Tân Kỳ; xã Giang Sơn của huyện Đô Lương. Trong năm 1963 thực hiện chủ trương di dân miền xuôi lên xây dựng vùng kinh tế mới đã đón tiếp hơn 1000 hộ dân thành lập các nông trang Tân Thịnh, Đội Cung, Quốc Trị, Tiền Phong và thành lập thêm các HTX Đội Cung, Tiền Phong, Tân Đà, Tân Tiến, Thanh Tân , HTX Mua bán và HTX tín dụng
Từ năm 1965 đến năm 1975 Đảng bộ và nhân dân đã kiên cường chống chiến tranh phá hoại của Đế Quốc Mỹ, xây dựng hậu phương chi viện cho tiền tuyến Miền Nam, nằm ở vị trí trung tâm huyện Tân Kỳ một trong những địa bàn trọng điểm, Kỳ Sơn có tuyến đường tỉnh lộ 15A, 15B chạy qua, đặc biệt là điểm khởi đầu của đường chiến lược Hồ Chí Minh có các sư đoàn chủ lực như 316A,316B,324,318 các tiểu đoàn tên lửa, pháo cao xạ đóng quân, nơi sơ tán của cơ quan Nhà máy in Nghệ an, cũng là nơi sơ tán của hơn 70 cơ quan, xí nghiệp, trường học và địa điểm sơ tán của 2000 đồng bào huyện Vĩnh Linh là nơi cất giữ hàng ngàn tấn lương thực, vũ khí..
Trong suốt cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước với tinh thần Thóc không thiếu một cân, quân không thiếu một người xã Kỳ sơn đã có 1.235 thanh niên lên đường tòng quân đi đánh giặc, 178 người tham gia thanh niên xung phong, 312 người tham gia dân công hỏa tuyến, địa bàn Kỳ sơn đã hứng chịu hơn 1000 tấn bom đạn làm 185 ngôi nhà bị cháy, 75 người chết, 112 người bị thương 7 cầu bị phá sập xã đã tổ chức đánh trả 546 trận trong các cuộc đánh phá của địch,Đại đội dân quân trực chiến xã đã bắnn rơi 01 máy bay Mỹ, rà phá 15 quả bom nổ chậm do máy bay mỹ thả ở các bến đò trên sông con, tham gia 8 294 ngày công chặt lá ngụy trang cho bộ đội cứu cháy cho 72 nhà ở, 4 nhà kho, 25 xe vận tải quân sự, san lấp 1800 hố bom…
Ngày 30/4/1975 đất nước thống nhất tạo điều kiện cho nhân dân các địa phương xây dựng quê hương phát triển đời sống Đảng bộ ,chính quyền và nhân dân xã nhà tiến hành tổ chức triển khai thực hiện nhiệm vụ cách mạng mới theo định hướng hàn gắn vết thương chiến tranh khôi phục đẩy mạnh sản suất nông nghiệp đáp ứng nhu cầu cuộc sống nhân dân, đã tích cực khai hoang thêm 478 ha đất canh tác, huy động sức dân tu sửa nâng cấp 5 con đập đào khơi thêm 26 km kênh mương ,thành lập thêm HTX Diễn Nam , xây dựng công trình trụ sở, trạm y tế xã với quy mô lớn đặc biệt HTX mua bán được đã làm tốt chức năng phân phối hàng hóa được biểu dương là lá cờ đầu của nghành thương nghiệp toàn quốc
Ngày 01/3/1988 Hội đồng bộ trưởng (nay là Chính phủ nước Cộng Hòa xã hội Chủ nghĩa Việt Nam) đã có Quyết định số 22/QĐ-HĐBT về việc hoạch định địa giới hành chính một số xã, Thị Trấn của huyện Tân Kỳ, Con Cuông và Nghi Xuân thuộc tỉnh Nghệ Tĩnh. Theo đó, chia tách xã Kỳ Sơn cũ thuộc huyện Tân Kỳ thành 3 đơn vị hành chính mới đó là: xã Kỳ Sơn, xã Kỳ Tân và Thị Trấn Tân Kỳ.
Tổng diện tích tự nhiên 4213 ha dân số 10 250 người có 5 HTX Kỳ Phong, Đội Cung, Xuân Liên, Hùng Cường và Kỳ Nam và 25 xóm sản xuất
Đến Ngày 01/5/2005 cắt 1 số xóm của xã Kỳ Sơn, Hương sơn, Nghĩa Hành thành lập xã Tân Hương
Xã Kỳ Sơn có diện tích còn lại là 2850,25 ha có vị trí phía Đông giáp Thị Trấn và xã Kỳ Tân, Phía Bắc giáp xã Nghĩa phúc, phía Tây giáp xã tân An và xã Tân Hương, phía Nam giáp huyện Đô Lương dân số 7778 người có 17 xóm 22 chi bộ đến năm 2019 sáp nhập theo NQ số 08/2019/NQ-HĐND ngày 12/8/2019 của HĐND tỉnh Nghệ An từ 17 xóm còn 7 xóm và 12 chi bộ
Thực tế 70 năm xây dựng và trưởng thành xã Kỳ Sơn luôn cố gắng vươn lên trên mọi lĩnh vực, kinh tế phát triển VHXH được nâng cao, đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân từng bước được cải thiện, công tác xây dựng Đảng, xây dựng hệ thống chính trị được chú trọng, khối đại đoàn kết toàn dân được củng cố, xã hội ổn định QPAN được giữ vững, năm 2000 được Nhà nước tặng danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân, năm 2017 được UBND tỉnh công nhận xã đạt chuẩn NTM.
Đến nay xã Kỳ Sơn trải qua 22 kỳ đại hội, Đảng bộ đã lãnh đạo nhân dân đật nhiều kết quả đáng trân trọng, nền kinh tế tiếp tục có bước chuyển dịch tích cực và đúng hướng, tỷ trọng giá trị sản xuất tiểu thủ công nghiệp và dịch vụ không ngừng được tăng lên. Tổng giá trị sản xuất năm 2022 đạt:456. 520 triệu đồng, tốc độ tăng trưởng kinh tế bình quân hàng năm đạt 10,5%. Thu nhập bình quân đầu người đạt 42,6 triệu đồng/năm. Tỷ lệ hộ nghèo giảm còn 2,85%, hộ cận nghèo 4,08%. Đời sống của người dân có bước chuyển biến tích cực và rõ nét, nhiều hộ gia đình đã mua sắm được xe ô tô, các vật dụng sinh hoạt tiện nghi, hiện đại, nhà cao tầng khang trang, góp phần thay đổi bộ mặt nông thôn.
Đặc biệt với phương châm “Nhà nước và Nhân dân cùng làm”, cùng với việc tích cực tranh thủ các cơ chế hỗ trợ của cấp trên trong những năm qua, nhân dân Kỳ Sơn đã chú trọng phát triển mạnh mẽ nội lực để xây dựng kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội. Trụ sở làm việc của Kỳ Sơn, nhà văn hóa các xóm, trường lớp học các cấp, trạm y tế, các tuyến đường giao thông được bê tông hóa và điện chiếu sáng… ngày càng khang trang, sạch đẹp, từng bước đáp ứng ngày càng tốt hơn nhu cầu làm việc, sinh hoạt, sản xuất, kinh doanh của nhân dân trên địa bàn.
Song song với việc chăm lo phát triển kinh tế, đời sống văn hóa tinh thần của nhân dân cũng được cấp ủy Đảng, chính quyền các cấp thường xuyên quan tâm chú trọng. Tính đến nay, có 86,5% hộ gia đình đạt danh hiệu “gia đình văn hóa”, 6/7 xóm được công nhận làng văn hóa. Năm 2016, Kỳ Sơn đạt Bộ tiêu chí quốc gia về y tế; trường THCS kỳ sơn đạt chuẩn Quốc gia vào năm 2017,Trường Tiểu học Kỳ Sơn đạt và giữ vững trường chuẩn quốc gia mức độ 1, trường Mầm non đang phấn đấu đạt chuẩn quốc gia mức độ 1 trong năm 2023. Nhiều năm liền, Kỳ Sơn được đánh giá là lá cờ đầu của ngành giáo dục đào tạo của huyện nhà. Tỷ lệ học sinh giỏi các cấp ngày càng tăng , Nhiều con em của Kỳ Sơn đã thành đạt trên nhiều lĩnh vực, có nhiều người được giao trọng trách quan trọng của tổ chức Đảng, chính quyền, đoàn thể các cấp, cán bộ cấp cao trong lực lượng vũ trang,là doanh nhân sản xuất, kinh doanh giỏi trên mọi miền Tổ quốc.
Về công tác quốc phòng, an ninh nhiều năm liền Kỳ Sơn được cấp trên đánh giá, xếp loại hoàn thành tốt và xuất sắc nhiệm vụ. Tình hình an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội trên địa bàn cơ bản được giữ vững, tạo môi trường, điều kiện thuận lợi thúc đẩy kinh tế - xã hội phát triển.
Công tác xây dựng đảng, xây dựng hệ thống chính trị được chú trọng ,Tập trung củng cố và nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của tổ chức đảng, điều hành của chính quyền; Tiếp tục đổi mới nội dung và phương thức hoạt động của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội. kết quả từ năm 2005 đến 2018 hệ thống chính trị được xếp loại hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ trong đó có 5 năm được xếp loại HTXS nhiệm vụ tiêu biểu
Những kết quả mà xã Kỳ Sơn đạt được trong 70 năm qua dẫu rằng còn hết sức khiêm tốn nhưng cũng rất đáng trân trọng, tự hào, có ý nghĩa rất quan trọng đó là niềm phấn khởi và là niềm tự hào của mỗi người dân Kỳ Sơn. Đồng thời khẳng định quyết tâm để Đảng bộ và nhân dân Kỳ Sơn tiếp tục vươn lên trong chặng đường mới.
Có được kết quả như trên là nhờ sự đoàn kết, chung sức đồng lòng đóng góp của nhân dân, các vị lãnh đạo tiền bối, sự quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo trực tiếp, thường xuyên của Huyện ủy, HĐND, UBND, UBMTTQ, các tổ chức chính trị xã hội, Ban, phòng, ngành cấp huyện.
Tại buổi lễ trọng thể này, Đảng bộ chính quyền và nhân dân xã Kỳ Sơn xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến Huyện ủy, HĐND, UBND, UBMTTQ, các tổ chức chính trị xã hội, Ban, phòng, ngành cấp huyện các bậc tiền bối lão thành cách mạng các gia đình liệt sỹ, các mẹ việt nam anh hùng, các thương binh, bệnh binh, các gia đình có công với nước, cùng toàn thể cán bộ, đảng viên và nhân dân Kỳ Sơn đang sinh sống, công tác trên địa bàn, cũng như các địa phương khác trên mọi miền Tổ quốc; cảm ơn các doanh nghiệp, các cơ quan thông tin đại chúng, các địa phương bạn trong và ngoài huyện đã đồng hành, đoàn kết chặt chẽ chung sức, chung lòng vượt qua mọi khó khăn thử thách để xây dựng xã Kỳ Sơn có được kết quả, diện mạo như ngày hôm nay.
Tuy nhiên, Kỳ Sơn vẫn chưa có những đột phá lớn trong phát triển kinh tế,chưa có sản phẩm đặc trưng, sản xuất nhỏ lẻ, tăng trưởng kinh tế chưa thực sự bền vững, chỉ tiêu giá trị gia tăng bình quân đầu người tuy đạt so với mục tiêu Nghị quyết đề ra nhưng vẫn còn thấp so với bình quân chung của huyện.
Trong quá trình xây dựng và phát triển của Kỳ Sơn những năm tiếp theo, chúng tôi ý thức sâu sắc rằng: Bên cạnh những thời cơ, vận hội mới thì vẫn còn không ít khó khăn, thách thức, còn đó những tiềm năng, lợi thế chưa được khai thác và phát huy có hiệu quả; vẫn còn một số tồn tại, hạn chế cần khắc phục. Mong muốn, rằng trong thời gian tới Đảng bộ và nhân dân Kỳ Sơn tiếp tục được đón nhận sự quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo của Cấp ủy, Chính quyền, MTTQ và các đoàn thể, ban, ngành cấp huyện; sự nỗ lực của cán bộ, đảng viên, sự ủng hộ, giúp đỡ của các doanh nghiệp, các nhà hảo tâm, các địa phương bạn trong và ngoài huyện; sự chung tay góp sức của con em Kỳ Sơn trên mọi miền của Tổ quốc và đang ở nước ngoài,đặc biệt là sự đồng tình ủng hộ của toàn thể nhân dân, nhằm tạo ra thế và lực mới cho xã nhà trong chặng đường tiếp theo, góp phần xây dựng Kỳ Sơn ngày càng văn minh, phồn thịnh, thực hiện thắng lợi công cuộc đổi mới do Đảng khởi xướng và lãnh đạo, vì mục tiêu “ Dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”.
Năm 2023 chúng ta kỷ niệm ngày thành lập xã vào thời điểm có ý nghĩa quan trọng trong lộ trình xây dựng NTM nâng cao, thực tế đặt ra nhiều thời cơ thuận lợi, nhưng cũng có những khó khăn thách thức, đòi hỏi toàn Đảng bộ và Nhân dân phải nỗ lực quyết tâm để phấn đấu hoàn thành nhiệm vụ của năm 2023 và những năm tiếp theo.
Với niềm tin và sự quyết tâm Phương châm hành động là: “Đoàn kết - Dân chủ - Kỷ cương - Đổi mới - Phát triển” chúng ta tin tưởng rằng tương lai xã Kỳ Sơn tiếp tục ổn định và phát triển